Jo
Ik zie een gezicht en voel me ongemakkelijk. Er zit iets teveel wilskracht in. Hypnotiserend. Ik probeer alleen naar haar rechter- of linkerhelft te kijken. Maar beiden lijken me aan te staren, alsof ik er niet toe doe, ik iets stoms gedaan heb. Eigenlijk kijkt ze over me heen. Iets anders is belangrijker.
Het is Jo Boer. Kunstenares, avonturierster, maar vooral schrijfster. Als ik me omdraai voel ik nog haar ogen in m’n rug. Soms lijkt het of je als fotograaf geen moeite hoeft te doen om een indringend beeld te maken. De geportretteerde heeft genoeg uitstraling om direct over te komen en een permanente indruk achter te laten.
Zouden sommige gezichtsvormen niet voorgoed verdwenen kunnen zijn? Ik kreeg dat gevoel bij het bekijken van de foto’s van Breitner. Door de industriële revolutie waren er veel mensen uit de provincies naar de stad getrokken. Boerendochters werkten als meiden bij de elite. Juist deze types zocht Breitner wegens hun “eigendommelijk” karakter, zoals hij dat noemde. Ruwe koppen met schoonheid en werkelijkheid verbinden.
Hier wordt een indringende persoonlijkheid ook versterkt door de positie van de camera. Door een wat hoger standpunt lijkt het of Jo je ieder moment naar je strot kan vliegen. Zo kijk je als je net ruzie hebt gemaakt. Het wit onder haar ogen en de hoog opgetrokken schouders duiden op een naderende katachtige sprong.
De haardracht, de grijstinten, de filmsterrenfoto-onscherpte of het preegje van ‘studio Frans Hals’, alles doet vooroorlogs aan. Late twintiger jaren? Korte jongensachtige kapsels uit Berlijn, de Bauhaus bevrijding, de Nieuwe Zakelijkheid. Jo Boer werd geboren in 1907. Haar meest schrijnende roman gaat over haar jeugd: Kruis of Munt.
Doorzicht
Je bekijkt een foto en slaat een bladzijde om. Het licht kruipt onder de bekeken fotopagina en schijnt door de nieuwe heen. Als alles in harmonie is, versmelten beiden tot een nieuw beeld. Dat is me bij Moriyama nu al twee keer overkomen. Toeval?
Een beetje. Net zo toevallig als er hier twee dieren door portretten heen schemeren, een luipaard en de schim van zijn beroemde foto van een zwerfhond. Of het toeval dat de afgedrukte beelden niet teveel van tint verschillen, maar er één domineert en toch doorzichtbaar is. Zulke mooie versmeltingen kom ik niet vaak tegen.
De suggestie van een ‘diepere’ laag en de grillige onverklaarbare patronen die schijnbaar niet de opzet zijn, maken dit soort assemblages aantrekkelijk. Ik vind het toeval het belangrijkste. En het helpt ook als de geportretteerden een beetje wegkijken. Schijnbaar onbewust dat er een dubbelbeeld van ze geprojecteerd wordt.
Het luipaard staat op zijn achterpoten en bekijkt een etalage van Cartier, het in extase verkerende gezicht van een smachtende jonge vrouw er doorheen krijgt nu een extra betekenis. Die kop van de zwerfhond is moeilijk te zien onder het portret dat Koos Breukel van Moriyama maakte.
Boven de neus van Moriyama zie je het witte hondenoor, uit de haren van M. steekt een flapje: het andere oor van de hond. Denk een driehoek naar beneden en onderaan zit de punt van de neus. Over Moriyama's lippen loopt haaks de bek van de zwerfhond. Je kunt je nu voorstellen waar ongeveer de ogen moeten zitten. Boven Moriyama's linkerneusvleugel als diapositief en op dezelfde lijn, positief net naast dat grijze vlak.
Bekijk anders pagina 128 van ‘Among Photographers’ van Koos Breukel (Veenman 2007), of zie: https://www.artsy.net/artwork/daido-moriyama-stray-dog-misawa-2
Ontroering
Toen ik de hoes voor Paganini’s Eerste vioolconcert van Paul Huf zag, mocht die meteen mee. Ik heb er al twee staan, maar ieder ander verdwaald exemplaar geef ik een mooi thuis. Daar wachtte me een extraatje: de binnenhoes.
Deze lijkt sinds de aankoop nog nauwelijks aangeraakt. De originele, inmiddels vergeelde pergamijnen, binnen-enveloppe was al bijna verteerd. Die vind je wel vaker in hoezen uit de vijftiger jaren, deze is speciaal omdat de originele verzegeling niet verwijderd is, alleen doorbroken.
Om een dubbele aankoop en onnodige slijtage (krassen, stof en vingerafdrukken) te voorkomen werd de binnenhoes in die tijd afgesloten met plakkertjes waar op stond dat deze plaat alleen was om te ruilen met een niet verbroken verzegeling: “Bijenkorf Garantie - deze plaat is gecontroleerd door verkoopster no… Ruilen is alleen mogelijk indien dit zegel ongeschonden blijft”.
De aankoopdatum is niet meer te achterhalen, maar moet na september 1956 zijn geweest. Op de achterkant van de hoes zit nog steeds een Bijenkorfstickertje met de prijs er op: f 16,90. Er moest een nieuw publiek worden bereikt dat wilde investeren in geluidsapparatuur en grammofoonplaten. Daarom een populaire prijs voor een speciale serie van 52 LP’s: de Philips Favourites Series. Allemaal klassiek, allemaal Huf covers. Normaal betaalde je toen zo rond de f 25,- voor een langspeelplaat.
Wat je hoort bij het openen van deze binnenhoes is magisch. Het papier mag dan bijna verteerd zijn, iedere beweging wordt beloond met een helder, knisperend geluid. Wat je hoort aan de binnenkant van een plastic capuchon tijdens een zomerse zachte regenbui. Of het openen van een boterhammenzakje. Wat zou er nou weer in en op zitten?
Iemand anders
You made me forget myself,
I thought I was someone else
Someone good
Perfect Day – Lou Reed