franfotoblog

8 | 8 | 2022
267

Om de hoek

Sommige verpakkingen zijn gericht op contemplatie. Als je net aan het ontbijt zit, mogen gedrukte mededelingen niet teveel aandacht opeisen. Een pak melk waarop staat dat er een meisje vermist is, zoals in Amerika (“Milk Carton Kids”), wil ik er dan niet bij hebben. Ik zie liever een paraplu waar chocolade hagelslag op valt. Of dat Heinz in 57 variaties tot mij komt.

Het ontwerp voor de melkpakken van ‘Boeren van Amstel’ stelt meteen gerust. Er staan foto’s van drie mannen en een vrouw op de zijkanten afgedrukt. Deze engelen of dokters in het wit hebben het beste met ons voor. De foto’s zijn in zwart/wit, dat verhoogt de ernst en het waarheidsgehalte. Kleur is toch alleen maar reclame en niet te vertrouwen.

Ze zijn in stemmig licht dat van boven komt gefotografeerd. Als je het pak draait kun je ze naar elkaar laten kijken of ze met hun rug naar elkaar laten staan. Buiten boer Kaspar (de jongste) kijkt niemand je aan, ze lijken zich niet bewust van een fotograaf; het verhoogt de realiteit. Zo ziet eerlijkheid er anno nu uit.

Deze mensen lijken garant te staan voor een milieubewust product, al staan hun namen niet op het pak. Modellen of moderne boeren? De foto’s moeten je nieuwsgierig maken: ga naar de website. De man met de bril is boer Wes, de boerin heet Katinka. Ze bestaan echt. Mooie filmpjes met een eerlijke boodschap over een goed doel. Over ieder van de 10 boeren die nu in dit collectief zitten, staat een stukje informatie op de site.

De samenhang van de naam ‘Boeren van Amstel’ met de “Heren van Amstel” vind ik niet onprettig. Het suggereert een ver verleden (tot Gijsbrecht aan toe), en daardoor een connectie met ‘traditie’. En een vage band met een populair televisieprogramma zou ook goed kunnen, die Katinka zou dan vast drummen en boer Wes natuurlijk een basgitaar bespelen. Of het zou de titel van een warme streekroman kunnen zijn. Die Katinka met boer Kaspar? Wat een fantasieën op de vroege ochtend.

5 | 2 | 2023
266

Dossier Opland 1

Frans programmmaboekje, souvenir van een optreden van Edith Piaf, gevonden in een afvalcontainer voor het huis van Opland aan de Stadhouderskade. Cover en achterkant.

Piaf heeft opgetreden in het Concertgebouw in 1962. Het kan zijn dat er toen alleen maar programma’s in het Frans te krijgen waren. Te weinig Nederlandse fans om er een extra oplage voor te drukken. Of heeft hij haar in Parijs gezien? Ik stel me voor hoe hij in het donker op de binnenkant van dit boekje, haar blind zat te tekenen. Krabbels, schuin onder en door elkaar, de spontane sfeer waarmee tekenaars iets bijzonders, snel en raak willen vastleggen.

Iets verder in de container lag een boekje van Marcel Marceau’s “Compagnie de Mime” in “AMBIGU” uit 1959. Eronder, uit hetzelfde jaar een prachtige folder voor de productie van “Free and Easy” in Carré; met “Porgy and Bess” de eerste (zwarte!) musicals die ook in Nederland te zien waren.

1 | 2 | 2023
265

Parallellen 3

In het boek van Annie van Gemert over meisjesinternaten in Vlaanderen kwam ik opeens een familiaire foto tegen.

We zijn beiden even geraakt door de schraalheid die kennelijk past bij bediening in katholieke instellingen. Zij in Antwerpen in 1992 en ik in Alkmaar op mijn Mulo in 1967. Ik geef Meneer de Jong, onze conciërge, wat meer status door een lager standpunt, waardoor het St. Jozefbeeld nog verder weg staat. Annie van Gemert is meer betrokken bij haar model en laat meer zien van wat er op dat dienblad staat. Het meisje is kleiner dan dat H. Hartbeeld. Ze staat er onder, meneer de Jong dekt het gedeeltelijk af. Bij mij veel leegte en karig licht. Bij Annie meer barok. Nog een verschil tussen de katholieke beleving onder en boven de rivieren.

Ze zijn aan elkaar verbonden en wijken ook af. Jong / volwassen. Beiden in uniform, die van een instelling of een bediende. Wat op de dienbladen ligt is voor eigen gebruik of voor anderen. Bij mij de laatste resten van dienstbaarheid voor het gezag (de leraren), bij van Gemert al zelfbediening. Ik vind haar foto intiemer en onschuldiger. Het huiselijke van een refter of een vestibule in een schoolgebouw.

Maar op beiden ook de geur van verschraalde koffie en de deugd van dienstbaarheid. God zag U en versteende beelden keken op ons neer.

30 | 1 | 2023
264

Uitverkoop

Dit is een van de lastigste klusjes die ik ken: boeken uitzoeken die verkocht mogen worden. Het is een harde strijd, ik moet eerlijk zijn tegenover mezelf. Welke boeken zal ik niet vaak meer inkijken? Welke kinderen kunnen weg?

Nu zie ik pas hoe het vaker bekijken er niet van kwam. Er zijn anderen tussen geschoven of ik vond ze toch niet zo interessant. Maar het zijn natuurlijk wel allemaal standaardwerken. Ik koop niet anders.

Wat te doen met ‘Landbouw’ uit 1946 van Cas Oorthuys? 144 pagina’s in diepdruk. Ook dit boek straalt ‘Ik-ben-Belangrijk’ uit, bijna een bijbel. Een jaar na de oorlog, Nederland in puin. Het ging nu om dingen die er echt toe deden. Dit was zo’n basis, Nederland is in oorsprong altijd agrarisch geweest*. Om de naoorlogse opbouw te symboliseren, alles zal weer groeien en bloeien, was zo’n kloek boek natuurlijk geheid een bestseller.

Maar het Landbouwschap had hem deze opdracht al in 1940 gegeven. In m’n fantasie had ik Oorthuys net na de oorlog, natuurlijk in een jeep, door het land zien trekken om in allerlei provincies de stand der zaken op het platteland vast te leggen. Maar hij zat in Duitsland om het leven tussen ruïnes te fotograferen en het proces in Neurenberg vast te leggen. Hij stond op twee meter van ex-Rijkscommissaris Seyss-Inquart. Wat zou hij toen hebben gedacht?

Je moet dit boek dus bekijken met een vooroorlogse blik. Zou nostalgie toen al hebben bestaan? Dat lijkt nu zo, maar toen moet het eerder het herhalen van ‘eeuwenoude waarden’ zijn geweest. Ik denk dat altijd terug te zien in de toen populaire categorie voor fotografen: ‘Karakteristieke Koppen’. Zie Martien Coppens!

Maar de fotografen en vormgevers werden in die tijd ook graag geïnspireerd door de vernieuwingsgedachte in Russische propagandafoto’s. De vroege mechanisatie daar voltrok zich toen ook in Nederland. Zo zag de vooruitgang er voor de oorlog uit. Een vleugje beeldrevolutie in een eeuwenoude cultuur. Machines doen hun intrede. Boeren lopen niet meer achter paarden aan, maar zitten achter een bedieningspaneel. Nog nergens melkplassen, boterbergen of stikstof. Alles zou goed komen. Ik denk dat ik ‘Landbouw’ nog maar even hou.

*Omzet Landbouw 2022: 122 miljard Euro.