L’odeur d’une femme: Place de la Concorde
Opeens ruik ik ‘Femme' (1944) van Rochas. De geur van m’n moeder als ze op visite ging, of met m’n vader naar het Concertgebouw in Amsterdam. Het rook vol, weldadig en rijp. Het woord 'douairière' probeert zich hier tussen te wringen. Of Mae West, waar de vorm van de fles vandaan kwam. Klassieke moederpoeder.
Laat middaglicht op de Place de la Concorde. Door onderbelichting wordt de wereld een plat decor waar silhouetten doen alsof ze het leven spelen. Weinig auto’s. Dit moet in de vroege vijftiger jaren gemaakt zijn. Ik kan me van toen bloedhete namiddagen herinneren, waarin een scherp beeld van de omgeving er niet meer toe deed door het intense zonlicht. Je gaf je maar over; eigenlijk was zo’n dag al voorbij.
Dit zou het begin kunnen zijn van een film-noir. Het is vast augustus, de stad is leeggelopen, iedereen met vakantie. Er zijn alleen nog mensen met vitale beroepen achter gesloten luiken. De straat op gaan deed je als het echt niet anders kon. De fotograaf heeft een hoge positie gekozen om de fontein beter te laten uitkomen tegen een donkere achtergrond. Verneveld water als bruidssluier die de laatste zonnestralen van de dag opvangt.
Na-oorlogs Parijs is bezig met haar zoveelste comeback: het existentialisme, de chansons, Christian Dior’s New Look, de Citroën DS, de jazzkeldertjes en jongeren die zich losmaken van wat er van hen verwacht wordt.
De afdruk is gemaakt op chamois warmtoonpapier. Meestal gebruikt voor wat ‘beschouwelijker’ opnames. De ingebouwde vergeling gaf er ook oud cachet aan. Om langer naar te kijken. Zou je ook kunnen omschrijven als zacht, warm en levendig. Comme une Femme.
Fotograaf onbekend
Vleuten by Night
Soms komt alles samen. Niet direct toen ik deze foto maakte, maar achteraf. Dan ga je pas betekenissen geven, mogelijkheden overwegen. Verwonder je je over zoveel toeval.
Een vrouw loopt uit het licht de duisternis in. Haar enige bescherming is een paraplu. Ze ziet nog maar de helft van haar omgeving. Is ze daardoor extra kwetsbaar? Schermt ze zich af? Is ze eenzaam? Vermoeid?
Dan het prachtige licht. Een combinatie van m’n flits en het aanwezige lantarenlicht. Het donkere vlak van een nachtelijke hemel is te gebruiken als een vorm van display; alles wat je er op legt zal, als een ring op een juwelierskussentje, bijzonder overkomen.
Ik had het geluk dat de cremekleurige stof van haar jasje soepel langs haar heupen plooide en haar tas dezelfde tint had. En dat de manchetten werden benadrukt door een grote knoop. De scherpte lag precies op haar ceintuur, alles er om heen bewoog terwijl ze van me wegliep. Het is lastig om iets scherp te houden dat op je afkomt of zich van je verwijdert. Op een eigenaardige manier ondersteunden deze stof en het romige licht elkaar. Als de kleur van haar paraplu een andere was geweest was de sfeer minder luchtig geweest.
De lichten van de lantarenpalen lijken zich allemaal naar haar toe te buigen. Het zou ook een filmset kunnen zijn waar ze dadelijk in het lamplicht een scène op een verlaten parkeerplaats moet spelen.
En nu, na een jaar coronagedrag, interpreteer je het voorwerp dat ze in haar linkerhand houdt heel anders. Toen was het gewoon een hoesje voor een paraplu.
De onbevangen blik
Foto’s kun je ook indelen naar het toestel waar ze mee gemaakt zijn. Bij foto’s ‘op de maan’ denk ik altijd ‘Hasselblad’. Eén arm uit beeld betekent ‘mobieltje’.
Hoe gedraagt een fotograaf zich daar dan bij? De prachtige lach van deze fotografe/filmster is tijdens het introduceren van een nieuw boekje, binnen een seconde veranderd van aan- naar afwezigheid. Daardoor ontstaat de indruk van oppervlakkigheid.
Terwijl ze uitleg geeft, moet ze al pratend iets aan de instelling van de camera veranderen. Opeens is haar blik gericht op iets onder de middellijn, en lijkt ze zich niet meer bewust dat de camera doorfilmt. Je krijgt het gevoel dat je dit niet had mogen zien. Zo zijn we geconditioneerd door het kijken naar films en t.v. De argwaan in me wil zelfs dat ze het er in heeft laten zitten omdat het filmpje daardoor realistischer wordt en het waarheidsgehalte zal verhogen.
Die glimlachfoto kan schijn zijn, de lege blik ernaast niet. Dat ‘lege blik’ leen ik even van Paul Huf. Fotomodellentaal. Neutraal kijken, het gaat om de kleding. Toch zou ik de uitdrukking op de tweede foto liever ‘onbevangen’ willen noemen. Ze weet niet dat ze zo kijkt, pure onschuld.
Nu weer even verder luisteren.
Wit over zwart
Af en toe voel je je als fotograaf begenadigd. Niet alleen omdat je wat kunt creëren, maar omdat je soms mensen ontmoet die belangrijk zijn voor je ontwikkeling. Ik had een serie portretten in gedachte, die wat aandacht zou geven aan zwarte cultuurdragers.
Zo heb ik Felix de Rooy gefotografeerd. In 1990, het Tropenmuseum. Hij had er een fantastische tentoonstelling ingericht over de manier waarop zwarte mensen werden afgebeeld: “Wit over Zwart”. Het meeste uit zijn eigen verzameling, hij moet toen al jaren bezig zijn geweest met dit onderwerp.
Uit de TM folder: “Wit over Zwart is een tentoonstelling over hoe een witte meerderheid zich al eeuwenlang een beeld vormt van een zwarte minderheid, een tentoonstelling over macht en vernedering.”
Veel reclame-uitingen. Je kon zien hoe er komische typetjes werden bedacht om allerlei producten te kunnen verkopen. Ik herinner me het terugtrekken van de Golliwog als mascotte voor Robertson’s marmalade in 1983. Je zag het ook in Amerikaanse films, je kende het al uit stripverhalen.
Felix de Rooy is nog steeds werkzaam als multimediaal kunstenaar, conservator, regisseur, film- en theatermaker, schrijver, en wordt nu door het Stedelijk Museum als onderdeel van de Surinaamse School gebracht en hij is ook te zien op het Black Light Festival in het EYE Filmmuseum.
You Tube: Need for legacy #2 - Fel#DCCBB5