Tekst van The Guardian website: “Czech-born John Sadovy was sent to Budapest by LIFE magazine and photographed three days of the Hungarian revolution. Slipping past borderguards at night, he took graphic photographs that revealed the cruel reality of the soviet-controled state for the first time, and earned him the Robert Capa gold medal.”
Hier droomde ik toen over. Ik had die jongen willen zijn. Niet alleen om zijn uitstraling, maar ook wat betreft het serieus genomen worden. Met je geweer over straat, dan moesten ze wel. En deze was levensgevaarlijk, dat zag je aan die kogels en die hongerige, opgejaagde blik.
Ik was net niet oud genoeg om te weten wat er in Boedapest gebeurde. Er hing een gespannen sfeer. De kranten stonden er vol van en m’n vader luisterde vaker naar de radio. Ik knipte een inktzwarte tekening uit de krant waarop een tank, een gehavende vlag en een vrouw die een kind beschermde op stonden. Pas later realiseerde ik me dat de berichtgeving bij ons thuis rooms-katholiek gekleurd was. De algemene verontwaardiging over de bezetting van Hongarije door de Russen, kreeg daardoor een extra laag. De Katholieke Illustratie vreesde de communistische ontkerkelijking. Ik zie nog de verwilderde ogen van Kardinaal Mindzenty voor me, in een van hun nummers. Gehersenspoeld, bekende hij tijdens zijn showproces alles wat men maar wilde horen.
Mijn held was Pál Maléter. De naam klonk genoeg exotisch om de indruk te wekken dat je er óók wat vanaf wist. Maléter was de eerste Hongaarse tankcommandant die zich aansloot bij de opstandelingen. Twee meter lang en een indrukwekkende kop, waarop hij soms een rare muts droeg. Een soort wielrennershelm die tankbemanningen droegen om beschermd te zijn tegen de metalen behuizing van hun tank. Niemand zag de gelijkenis met een redder uit de ruimtevaart, ik wel.
Maar het meest indrukwekkend waren de grijze beelden van Boedapest. Een doodgewone stad zoals wij die hier ook hadden. Schijn bedriegt. Veel leren jekkers, alpinopetten en herenhoeden. Iedereen had een wapen en liep op straat. Mannen én vrouwen, zo zag saamhorigheid er dus blijkbaar uit. Nooit vergeten.
Foto’s John Sadovy
Voor het boek “Een hele kunst - Nederlandse kunstenaars en hun werk in vijftig voorleesverhalen” (Van Holkema & Warendorf), heeft Alex de Wolf passende tekeningen gemaakt. Je kunt zien hoe al die verschillende kunstenaars hebben gewerkt. Iedereen is bezig iets te maken of loopt er zelf in rond.
Er zijn ook twee beroepsfotografen in opgenomen. Voor kinderen vanaf zes jaar wordt uitgelegd hoe Rineke Dijkstra haar strandportretten in Polen maakte. Bij Van der Elsken worden een fotowinkelier uit Wormerveer als grote inspirator opgevoerd, dokatechnieken uitgelegd en hoe belangrijk het was om echte boeken te maken van zijn werk.
Om zijn ‘gewone mensenfotografie’ te laten zien staat er een tekening naast het verhaaltje. Drie meisjes steken een straat over, zoals Van der Elsken dat ooit zou hebben gezien. De Wolf heeft z’n best gedaan zo dicht mogelijk bij dat moment te blijven, wat een perfecte indruk van de originele Volkswagen die daar stond oplevert, maar waardoor hij toch in de moeilijkheden komt.
Op de oorspronkelijke foto kijken ze ons en de fotograaf aan, Ed blijft buiten beeld. Op de tekening kijken de drie ook naar een fotograaf, maar niet naar ons. De formule van dit boek, ‘kunstenaar aan het werk’ had voorrang. We zien wat Van der Elsken ook zag en toch weer niet.
Ik probeer me voor te stellen hoe deze foto er dan zou hebben uitgezien. De blondine had dan wel in de lens gekeken, maar de grote aantrekkingskracht voor Van der Elsken: de minirokjes, de gestrekte benen in deze open slagorde en de privé lachjes, waren achter haar rug weggevallen. Zo’n foto zou Van der Elsken niet gemaakt hebben.